Bakır İmbik ile Bitki Distilasyonunda Uçucu Yağda Neden Tortu Olur?
Bakır imbikle damıtılan bazı uçucu yağlarda tortu oluşmasında etkili birkaç farklı faktör vardır.
1. Bitki Materyalinin Yapısı ve İçeriği
– Reçineli, sakızlı ve yağlı bitkiler (örneğin lavanta, adaçayı, kekik gibi) damıtıldığında içeriğindeki maddeler yoğunlaşma sırasında ayrışarak tortu bırakabilir.
– Toprak, kum, çamur kalıntısı taşıyan bitkiler yeterince temizlenmeden damıtılırsa uçucu yağda tortu oluşur. Örneğin kekik damıtımı sırasında tortu oluşması oldukça yaygın bir durumdur ve bunun birkaç özel nedeni vardır. Kekik, güçlü yapıda uçucu yağa sahip ve yoğun aromatik bileşikler taşıyan bir bitkidir. Özellikle karvakrol ve timol gibi fenolik bileşikler, kekikte yüksek oranda bulunur.
2. Bakırla Tepkimeye Giren Bileşikler
– Bazı aromatik bitkilerin taşıdığı fenolik maddeler bakırla tepkimeye girerek yeşilimsi veya kahverengi tortular bırakabilir. Adaçayı, kekik, limon otu gibi bazı aromatik bitkilerde bu durumla sıklıkla karşılaşılır.
– Bu yeşilimsi-kahverengi tortular yağ fazında ve/veya su fazında görülebilir ve çoğu zaman separatör denilen ayrım kabında görülür.
3. Yetersiz Temizlik ve Önceki Damıtım Kalıntıları
– Özellikle bazı güçlü aromatik bitkilerden sonra distilasyon sistemi (bakır kolonlar, kazan ve uçucu yağ separatörü) iyice temizlenmezse sonraki damıtımlarda karbonlaşmış reçineler uçucu yağda tortu oluşturabilir.
– Özellikle serpantin, soğutma boruları ve yağ toplayıcı hazne bu bakımdan kritiktir.
Uçucu Yağdaki Tortuyu Gidermek İçin Ne Yapılabilir?
1. Damıtım Sonrası Uçucu Yağı Dinlendirin: Uçucu yağı damıttıktan sonra cam kavanozda 24-48 saat bekletin. Tortular tamamen dibe çöktükten sonra üstteki saf yağı ince bir kağıt filtreyle süzebilirsiniz. Genellikle dinlendirilmemiş ve yeterince süzülmemiş uçucu yağlarda tortu görülür.
2. Hidrosolü Ayırırken Dikkat Edin: Uçucu yağda olduğu gibi hidrosolde de tortu oluşumları görülebilir. Hidrosol az miktarda çözünmüş yağ ve fenolik madde içerir. Zamanla bunlar tortu olarak dibe çökünce hidrosol bir filtre yardımıyla süzülebilir – bu normal bir durumdur.
Kekik Uçucu Yağında Neden Tortu Olur?
– Kekik uçucu yağları yoğun ve yapışkan yapıda olup fenolik bileşikler içerir.
– Bazı bileşenleri soğudukça katılaşır.
– Bu bileşikler teknik olarak ‘tortu’ gibi görünse de aslında uçucu yağın doğal bir parçasıdır.
– Bu maddeler distilasyon sırasında hem buhar yoğunlaştırıcılarında (soğutucu kolonda) hem de yağ-su ayrımında (separatörde) çökeltiler oluşturabilir.
– Özellikle karvakrol, soğudukça kristalleşmeye ve dipte birikmeye eğilimlidir.
Lavanta Uçucu Yağında Neden Tortu Olur?
Lavanta uçucu yağında da bitki materyalinin yapısı, bakırla tepkimeye girebilecek bazı oksijenli içeriklere sahip olması (örneğin linalool, lavandulol) ve imbikte yetersiz temizlik sebebiyle önceki damıtım kalıntıları kaynaklı birtakım yeşimlimsi veya koyu renkli tortular görülebilir.
Bu nedenle lavanta uçucu yağı çıkarıldığında:
1. Yağın dinlendirilmesi,
2. Dibe çöken kısmın ayrılması,
3. Uçucu yağın ve/veya hidrosolün gerekirse ince bir kağıt filtreyle süzülmesi önemlidir.
Ek Bilgi:
Lavanta uçucu yağında görülen tortular genellikle yağın kalitesizliğinden değil, damıtım sonrası işlemlerin yeterince iyi yapılmamasından kaynaklanır. Bu nedenle sistem temizliğinin ihmal edilmemesi son derece önemlidir. Özellikle soğutucu kolon, yağ toplama haznesi ve uçucu yağ separatörünün temizliğine dikkat edilmesi önerilir.
Lavanta Damıtımında Dikkat Edilmesi Gerekenler:
1. Yalnızca Çiçekli Kısımları Kullanın: Sağ, odunsu dal ve yaprak oranı ne kadar azsa, lavanta uçucu yağı o kadar kaliteli ve saf olur. Buna bağlı olarak lavanta uçucu yağının içindeki kafur oranı o kadar az olur. ISO standartlarına göre lavanta uçucu yağı içinde olması gereken kafur oranı %0.5’in altında olmalıdır.
2. Her Kullanımdan Sonra Temizlik: Uçucu yağ kolon sisteminin içinde birikme yaparsa sonraki damıtımlarda tortu ve bulanıklık artar.
3. Uçucu Yağı Dinlendirin ve Süzün: Uçucu yağı 24-48 saat kadar cam kapta bekletip bir kahve filtresi veya ince mikronlu bir filtre kağıdı ile süzün. Süre sonunda tortu dipte kalacaktır.