Lavanta Bitkisinin Özellikleri
Lavanta, Lamiaceae (Türkçe adıyla Ballıbabagiller) familyasına ait bir bitkidir; Çok yıllık, çalımsı bir Akdeniz kuşağı bir bitkisidir ve uygun koşullarda 15-20 yıl gibi uzun bir süre boyunca yaşayabilir. Bol güneş ışığına, sıcağa ve iyi drenajlı toprağa ihtiyaç duyar. Gölgede ve nemli toprakta yetişmesi zordur.
Özellikle uçucu yağı için yetiştirilen lavanta türünün botanik ismi Latince’de Lavandula Angustifolia olarak geçer. Bunun dışında Lavandula intermedia (melez lavanta/hibrit lavanta), Lavandula dentata (fransız lavantası) gibi türleri de en çok bilinenler arasındadır.
Lavanta uçucu yağı aromaterapi dünyasında muhtemelen en fazla duyulan, rağbet gören ve yaygın olarak kullanılan aromatik yağdır. Bunun sebebi güzel kokusunun yanı sıra çok sayıda fayda ve çeşitli kullanıma sahip olmasıdır. Akdeniz’de, Orta Doğu’da ve Hindistan’da doğal olarak yetişen lavanta bitkisi günümüzde Avrupa, Amerika ve Avustralya’da da yetiştirilmektedir.
Lavanta Uçucu Yağı Nasıl Elde Edilir?
Lavanta uçucu yağı lavanta bitkisinin çiçek ve yapraklı sap kısımlarının buhar distilasyonu ile elde edilir. Buhar distilasyonu adı verilen damıtma yönteminde su ile bitki materyalinin doğrudan teması bir bitki tepsisi yardımıyla ayrılarak önlenir, ısıtma sonucu üretilen su buharı yükselerek bitkilerin içinden geçer ve ardından soğutma yoluyla yoğuşarak bitkinin esansiyel yağı ile öz suyunu çıkarır. Bitkinin yağı ile suyu damıtma boyunca tek bir sıvı halinde gelir, ardından uçucu yağ separatörü (uçucu yağ-hidrosol ayırıcı) yardımıyla birbirinden ayrılır. Bu işlemde imbik adıyla da bilinen bitki distilasyon makineleri kullanılır.
Lavanta Uçucu Yağının Ana Bileşenleri
Lavanta uçucu yağında başlıca monoterpen ve seskiterpen bileşikler bulunur. Linalol ve linalil asetat lavanta uçucu yağındaki iki ana bileşiktir, bunları takiben lavandulil asetat, terpinen-4-ol ve lavandulol gelir. İçeriğinde ayrıca 1,8 sineol ve kafur da bulunur.
Lavantanın Tarihte Kullanımı
Lavantanın eski zamanlardaki kullanımı araştırıldığında tarihçesinin M.Ö. 500’lü yıllara dayandığı görülmektedir. Lavanta, Antik Mısır’da hem parfüm olarak hem de mumyalama işlemlerinde kullanılmaktaydı. Efsanelere göre Kral Tutankamon’un mezarı 1923 senesinde ilk kez açıldığında ölümü üzerinden binlerce yıl geçmesine rağmen yoğun bir lavanta kokusu yayıyordu.
Romalılar ise lavantayı banyolarda, yemeklerde, oda kokusu olarak spreylerde ve sabun yapımında kullanırdı. Hatta Lavanta kelimesinin kökenine inildiğinde Latince’de yıkamak anlamında gelen ‘lavare’ fiiline dayandığı görülmektedir. Lavantanın sakinleştirici özellikleri Roma ve Yunan dönemlerinde keşfedilmiştir. Ayrıca ulaşılan bilgilere göre 17. Yüzyıl Londra’sında Büyük Londra Vebası döneminde tedavi amaçlı da kullanılmıştır.
Lavanta Uçucu Yağı: Lavanta Yağının Kullanımı ve Faydaları
Lavanta uçucu yağı çiçeksi, ferah, tatlı, otsu ve bazen hafif meyvemsi notalara sahiptir. Doğal parfüm üretiminde, aromaterapik yağ karışımlarında, doğal kozmetik ürünlerinde, sabunlarda, araba ve oda kokularında, çamaşırlarda, mutfakta ve daha çoğu çeşitli alanda kullanılabilir.
Tüm uçucu yağlarda olduğu gibi lavanta yağının da doğrudan kullanımda daima taşıyıcı (sabit) yağlar ile seyreltilerek kullanılması önerilir. Sağlıklı yetişkinlerde optimum seyreltme oranı %2’dir; hassas bünyeye sahip kişilerde ise %1 oranını hedeflemek daha güvenli bir seçenektir. Uçucu yağların doktor tavsiyesi olmadan doğrudan tüketilmesi son derece tehlikelidir ve hatta bu tehlike ön görülemeyen boyutlara ulaşabilir.
Lavanta uçucu yağı, en çok sakinleştirici özelliğiyle bilinmektedir; stres ve anksiyete kaynaklı sorunlara iyi gelmesiyle meşhurdur. Meditasyon ve yoganın yanı sıra uyku problemleri yaşayan birçok insan tarafından da kullanılmaktadır. Bu özelliğinden faydalanmak için lavanta yağını yatak odanızda buhurdanlık veya uçucu yağ difüzörü ile kullanabilir, seyrelterek hazırladığınız yağ-su karışımını çarşaflarınız üzerine hafifçe spreyleyebilir veya yatmadan önce yastığınıza bir-iki damla damlatabilirsiniz.
Lavantanın cilt ve saç sağlığına iyi geldiği de savunulmaktadır. Kafa derisine masaj olarak uygulandığında saç kaybının önlenmesini yüksek oranda desteklediği öne sürülür. Jojoba gibi besleyici bir sabit yağla seyreltilip kullanıldığında güneş yanıklarının, yaraların ve kesiklerin iyileşmesinde oldukça etkili olduğu belirtilmektedir.
Kokusundan dolayı doğal bir sinek/böcek kovucu olarak da kullanılmaktadır. Aynı zamanda anti-enflamatuar etkisi sayesinde sinek/böcek ısırıklarına iyi geldiği savunulur.
Lavantanın Uçucu Yağ Verimi
Lavantanın uçucu yağ oranı %0,5-2,5 arası değişmektedir. Yani 100 kg kurutulmuş lavantadan ortalama 0,5 ila 2,5 lt kadar uçucu yağ elde edilebilmektedir. Uçucu yağ verimi bitkinin yaşı, hasat zamanı, damıtılan kısımları, yetiştiği yer, kurutulma koşulları gibi birçok etkene bağlı farklılık gösterebilir.
Lavanta Yağının Diğer Yağlarla Uyumu
Lavanta yağını bergamot, sedir, karanfil, adaçayı, ıtır, ölmezçiçek, limon, Neroli (portakal çiçeği), paçuli, gül, biberiye, sandal ağacı ve vetiver gibi bitkilerin esansiyel yağlarıyla bir araya getirirerek hoş kokulu, uyumlu bir aromatik karışım elde edebilirsiniz.
Uçucu Yağ Satın Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Lavanta uçucu yağı satın alırken diğer tüm uçucu yağlarda olduğu gibi istemsiz olarak en uygun fiyatlı olan yağa yönelmemek, tağşiş edilmemiş olduğundan emin olmak için ürün etiketini okumaya özen göstermek ve mümkünse güvenilir satıcılardan alışveriş yapmak gerekir. Ürün etiketinde içeriğindeki lavantanın latince ismi haricinde ayçiçek yağı gibi ilave bir içerik bulunuyorsa bu elinizdeki ürünün saf uçucu yağ olmadığını gösterir. Etiketin güvenilirliği ise yalnızca içerik bilgisinde yazanlara değil, aynı zamanda satıcının güvenilirliğine de bağlıdır.
Lavanta uçucu yağı üreticileri (özellikle kendi lavanta tarlası olanlar) kalitesinden emin olmak için yağlarını genellikle laboratuvar analizine sokar ve ellerinde yağlarının analiz raporları da bulunur. Bu durum yalnız lavanta için değil, diğer uçucu yağ satıcıları için de geçerlidir. Bu nedenle kişisel kullanımınız için de olsa herhangi bir uçucu yağ satın alırken ürüne bilinçli bir tüketici gözüyle yaklaşmanız önemlidir. Bitkisel, doğal bir ürün de olsa incelediğiniz ürünün piyasadaki mevcut fiyat ortalamasına göre ucuz olması aslında altında yatan sebeplerden kuşkulanmanız gereken bir durum olduğunu gösterir.