AROMATİK BİTKİLERİN UÇUCU YAĞ VERİMLERİ
Uçucu Yağların Elde Edilme Yöntemleri
Uçucu yağlar ise tıbbi ve aromatik bitkilerin çiçek, yaprak, kök gibi uçucu yağ taşıyan, drog olarak tabir edilen kısımlarından elde edilir. Uçucu yağlar açıkta bırakıldığında oda sıcaklığında bile buharlaşabildiğinden adından da anlaşılacağı üzere uçucu özelliktedirler. Eterik yağlar olarak da adlandırılırlar. Uçucu yağ elde etmek için buhar distilasyonu, hidrodistilasyon (su distilasyonu), solvent ekstraksiyonu, vakumlu distilasyon gibi çeşitli yöntemler bulunur ancak buhar distilasyonu ile hidrodistilasyon yöntemleri en çok karşımıza çıkanlardandır. Hangi distilasyon yöntemin tercih edileceği ise bitkinin türü, damıtılacak kısmı, taşıdığı uçucu yağ oranı gibi çeşitli koşullara bağlıdır.
Uçucu Yağ Verimi
Bitki distilasyonunda damıtma sonunda elde edilecek potansiyel uçucu yağ miktarı hem küçük çaplı veya hobi amaçlı üretim yapanlar hem de büyük çaplı ticari üreticiler için daima merak edilen önemli bir konu olmuştur. Aromatik bitkilerin uçucu yağ verimi özellikle ticari bakımdan göz önünde bulundurulduğunda üreticiyi doğrudan etkileyen bir konudur.
Bitkilerde bulunan uçucu yağ içeriği bitkinin türü, yaşı, yetiştiği yer, hasat edildiği zaman gibi birçok farklı etkene bağlı olarak değişiklik gösterir. Yaklaşık bir değer vermek gerekirse tıbbi ve aromatik bitkilerin ihtiva ettiği uçucu yağ oranları %0,05 ila %18,0 gibi geniş bir yelpazede yer almaktadır.
Aşağıdaki tablo, yağı üretilen başlıca tıbbi ve aromatik bitkilerin latince isimleri, uçucu yağ içeren drog kısımları ve uygulanan yöntemler ile beraber ortalama uçucu yağ verimlerini göstermektedir. Uçucu yağ oranları yüzdelik değer üzerinden verilmiş olup yukarıda da belirtildiği üzere çeşitli koşullara göre değişkenlik gösterebilmektedir.
Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Uçucu Yağ Verimleri ile Uygulanan Yöntemler
BİTKİ | LATİNCE İSMİ | DROG | YÖNTEM | VERİM (%) |
Adaçayı (Tıbbi) | Salvia officinalis | Yaprak | Buhar distilasyonu | 1,0 – 2,0 |
Anason | Pimpinella anisum | Tohum | Buhar distilasyonu | 2,0 – 4,0 |
Ardıç | Juniperus communis | Meyve | Buhar distilasyonu | 1,5 |
Bergamot | Citrus bergamia | Meyve | Soğuk sıkım / Solvent ekstraksiyonu | 3,0 – 5,0 |
Biberiye | Rosmarinus officinalis | Çiçek ve Yaprak | Buhar distilasyonu | 2,0 |
Çam | Pinus sp. | Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,5 – 3,0 |
Çay Ağacı | Melaleuca alternifolia | Yaprak | Buhar distilasyonu | 1,0 – 2,0 |
Civanperçemi | Achillea millefolium | Çiçek ve Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,15 |
Defne | Laurus nobilis | Yaprak | Buhar distilasyonu | 2,0 – 3,0 |
Dereotu | Anethum graveolens | Toprak Üstü Kısım | Buhar distilasyonu | 0,3 – 1,5 |
Fesleğen | Ocimum basilicum | Toprak Üstü Kısım | Buhar distilasyonu | 0,5 – 1,5 |
Gül (Isparta) | Rosa x damascena | Çiçek | Hidrodistilasyon / Solvent ekstraksiyonu | 0,02 – 0,03 |
Günlük (Frankincense) | Boswellia carteri | Reçine | Buhar distilasyonu | 3,0 – 3,5 |
Itır | Pelargonium graveolens | Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,3 – 2,0 |
Kafur | Cinnamomum camphora | Kabuk | Buhar distilasyonu | 2,0 – 3,0 |
Kahve | Coffea sp. | Çekirdek | Su distilasyonu | 0,12 |
Kakule | Elettaria cardamomum | Tohum | Buhar distilasyonu | 8,0 |
Karabiber | Piper nigrum | Meyve | Buhar distilasyonu / Solvent ekstraksiyonu | 2,5 |
Karanfil | Syzgium aromaticum | Tomurcuk Çiçek | Su distilasyonu | 14,0 – 20,0 |
Kediotu | Valeriana officinalis | Kök | Buhar distilasyonu | 1,0 |
Kekik | Thymus vulgaris | Yaprak | Buhar distilasyonu | 2,5 |
Kekik | Origanum vulgare | Çiçek ve Yaprak | Buhar distilasyonu | 1,2 |
Kimyon | Carum carvi | Tohum ve Meyve | Buhar distilasyonu | 3,2 – 7,4 |
Kişniş | Coriandrum sativum | Tohum | Buhar distilasyonu | 0,3 – 1,0 |
Lavanta | Lavandula officinalis | Çiçek ve Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,5 – 2,0 |
Limon | Citrus limon | Kabuk | Soğuk sıkım / Buhar distilasyonu | 0,5 – 1,0 |
Limon otu | Cymbopogon citratus | Yaprak | Buhar distilasyonu | 1,0 |
Mandalina | Citrus reticulata | Kabuk | Soğuk sıkım / Buhar distilasyonu | 0,5 |
Maydanoz | Petroselenium sativum | Yaprak / Tohum | Buhar distilasyonu | 0,5 |
Mercanköşk | Origanum majorana | Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,9 – 1,0 |
Muskat | Myrstica fragrans | Tohum | Buhar distilasyonu | 8,0 – 15,0 |
Misk Adaçayı | Salvia sclaria | Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,07 – 0,15 |
Nane (Tıbbi) | Mentha piperita | Toprak Üstü Kısım | Buhar distilasyonu | 0,6 – 1,0 |
Oğul Otu (Melisa) | Melissa officinalis | Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,10 – 0,15 |
Okaliptus | Eucalyptus globulus | Yaprak | Buhar distilasyonu | 3,0 – 5,0 |
Paçuli | Pogostemom cablin | Yaprak | Buhar distilasyonu | 2,0 – 4,0 |
Papatya (Tıbbi) | Matricaria recutita | Çiçek | Buhar distilasyonu | 0,3 – 1,0 |
Papatya (Mayıs) | Matricaria chamomilla | Çiçek | Buhar distilasyonu | 0,2 – 0,5 |
Pelin Otu | Artemisia absinthium | Çiçek ve Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,5 |
Portakal Kabuğu | Citrus sinensis pericarpium | Kabuk | Soğuk sıkım / Buhar distilasyonu | 0,5 – 1,0 |
Portakal Çiçeği (Neroli) | Citrus sinensis flos | Çiçek | Buhar distilasyonu | 0,1 |
Rezene | Foeniculum vulgare | Tohum | Buhar distilasyonu | 4,0 – 6,0 |
Sandal Ağacı | Santalum album | Kabuk | Buhar distilasyonu | 4,5 |
Sedir Ağacı | Juniperus virginiana | Kabuk | Buhar distilasyonu | 4,5 |
Sığla | Liquidambar orientalis | Reçine | Buhar distilasyonu / Solvent ekstraksiyonu | 1,1 |
Tarçın (Çin) | Cinnamomum cassia | Kabuk | Buhar distilasyonu | 1,0 – 2,0 |
Tarçın (Seylan) | Cinnamomum zeylanicum | Kabuk | Buhar distilasyonu | 0,1 |
Tarhun | Artemisia dracunculus | Toprak Üstü Kısım | Buhar distilasyonu | 0,8 – 1,5 |
Turunç Yaprağı (Petitgrain) | Citrus aurantium folium | Yaprak | Buhar distilasyonu | 0,5 |
Turunç Çiçeği | Citrus aurantium flos | Çiçek | Buhar distilasyonu / Solvent ekstraksiyonu | 0,1 |
Vanilya | Vanilla fragrans | Çekirdek | Solvent ekstraksiyonu | 0,5 – 3,0 |
Vetiver | Vetiveria zizanioides | Kök | Buhar distilasyonu | 0,9 |
Yenibahar | Pimenta dioca | Tohum | Buhar distilasyonu | 4,5 |
Yıldız Anason | Illicium verum | Tohum | Buhar distilasyonu | 3,0 |
Ylang Ylang | Cananga odorata | Çiçek | Buhar distilasyonu | 2,0 |
Zencefil | Zingiber officinalis | Kök | Buhar distilasyonu | 3,0 |
Zerdeçal | Curcuma longa | Kök | Buhar distilasyonu | 5,0 |